In de gaten


Iets/iemand in de smiezen hebben heeft de grondbetekenis dat je iets of iemand opmerkt. Iets in de smiezen hebben betekent vaak 'iets snappen, doorkrijgen'; met iemand in de smiezen hebben wordt vaak bedoeld dat je iemand doorhebt, oftewel weet wat hij in zijn schild voert. Wat de smiezen oorspronkelijk waren, is niet zeker. Misschien betekende smiezen 'ogen'; vergelijkbare uitdrukkingen zijn namelijk in de gaten hebben en in de kieren hebben, waarin met gaten en kieren oorspronkelijk waarschijnlijk ook 'ogen, oogspleten' bedoeld werden. Omdat in de smiezen hebben in het Bargoens voorkomt, heeft de uitdrukking misschien een Jiddische of Duitse herkomst. Een vergelijkbaar Jiddisch woord is er echter niet. Het Duits kent wel het woord Schmiss, dat iets betekent als 'een gapende wond' en dan later 'spleet, kier' zou zijn gaan betekenen. Over de herkomst van in de gaten hebben verschillen de meningen overigens eveneens. Zoals gezegd is het mogelijk dat met gaten de ogen bedoeld werden. Voor deze aanname pleit onder meer dat vroeger de uitdrukking 'Kijk uit je gaten!' bestond (nu: 'Kijk uit je doppen!', waarin met doppen ook de ogen worden bedoeld). Maar er doen meer verklaringen de ronde: de gaten kunnen ook de openingen in het vizier van een wapen geweest zijn, of de kijkgaten in de muren van een kasteel, of de kijkgaten in het vizier (het 'klepje') van de helm van een ridder. (Bron: Genootschap Onze Taal)